[ Pobierz całość w formacie PDF ]
183 nn.
117 Zob. zestawienie tekstów: K. Sisam (jak przyp. 113), s. 315.
i" K. Sisam (jak przyp. 116); J. de Vries (jak przyp. 76), t. I, § 321, t. II, § 442.
76
Anglii łódce, pisze William z Malmesbury, miał pod głową mani-pulum frumenti", dlatego nazwany został Snopkiem
119. Doniesienie kronikarza służy rozwikłaniu zagadki dziwnego imienia przyszłego władcy i raczej pózniej weszło do
legendy. Nie jest zresztą potrzebne, aby zaakcentować trzeciofunkcyjną, łączącą się z wegetacją i dobrymi plonami,
osobowość tej postaci. Zadanie takie spełnia imię bohatera i legenda ukazująca jego przybycie.
WÄ…tek dziecka czy osoby przypÅ‚ywajÄ…cej z morza w łódce bez wioseÅ‚ wystÄ™puje w greckich podaniach 12°, w okresie
średniowiecza często pojawia się jako motyw większych całości fabularnychm. Podobne rozwiązania zna między
innymi kultura sumeryjska, mitologia indyjska i celtycka122. Najczęściej jest to dziecko lub młoda osoba, które
docierają szczęśliwie do lądu mimo znikomych szans, jakie daje im morze, nieprzystosowana do żeglugi łódeczka i
wiek bohatera, czyniący z niego pasażera zdanego na łaskę losu. Pomyślne zakończenie tego rodzaju podróży było
uważane za przychylny wyrok bogów, wystawiony osobie narażonej na niebezpieczeństwa, widomy znak, że cieszy się
ona ich protekcją i opieką. Stąd ludzie, przyjmujący niezwyczajnego żeglarza, widząc w nim wybrańca bogów lub
istotę z nimi spokrewnioną, tak chętnie, gdy dorósł, powierzali mu władzę królewską. Wracając do Snopka jego
przybycie do brzegów Anglii było dla mieszkańców wyspy szczęśliwym wydarzeniem. Wspólnota zyskiwała zesłanego
przez bogów władcę, herosa cieszącego się ich względami i potrafiącego jej zagwarantować pomyślne zbiory (snopek).
Jest rzeczą bardzo prawdopodobną, na co zwrócił uwagę de Vries, że pojawienie się protoplasty królewskiej dynastii
rządzącej Wessex (i dziada sławnego Beowulfa) zostało przedstawione na wzór mitycznych wyobrażeń i rytów
ujmujących przyjście
118 Willelmi Malmesbiriensis Gęsta regum Anglorum, II, 116, ed. W. Stubbs (Rolls Series 90), vol. I, London 1887
(repr. Wiesbaden 1964), s. 121.
120 G. Glotz, L'Ordalie dans la Grece primitive. Etude de droil et de mythologie, Paris 1904.
121 J. Grimm, Deutsche Rechtsalterthilmer, opr. A. Heusler, R. Hiibner, t. II, Leipzig 1899, s. 285 n.
122 G. Widengren (jak przyp. 56), s. 16; A. Christensen, Les gestes des rois dans les traditions de I'lran antique, Paris
1936, s. 30, 36, 49; M. Williams, Dying God" in Welsh Literature, Revue Celtique", 46, 1929, s. 185; J. de Vries,
Betrachtungen gum Marchen be-sonders in seinem Verhaltnis zu Heldensage und Mythos, (FFC 150), Helsinki 1954, s.
140 n.
77
boga bogini płodności i obfitości dóbr123. Wiemy, iż Nerthus opuszczała swoją siedzibę na wyspie i na wozie
ciągniętym przez krowy objeżdżała kraj, ożywiając i pobudzając wegetację. Kultowy powóz bogini dostatku, biorący
udział w ceremoniach mających na celu zapewnienie wspólnocie rolniczych sukcesów, przybierał często formę statku.
Fińskie wierzenia dostarczają najbardziej wyraznej analogii m. Na wiosnę bóstwo urodzaju, mały chłopiec o imieniu
Sampsa, przypływa z wyspy w łódce wypełnionej kłosami zboża, i sprawia, że pola i uprawy rozpoczynają wiosenny
cykl wegetacyjny. Wszystkie przesłanki potwierdzają tożsamość Scefa z herosem urodzaju, uwierzytelniając zarazem
jego zaszczytny tytuł praojca królewskiej dynastii.
Również wnuk Snopka należy do kręgu trzeciofunkcyjnych postaci. Tendencja do umieszczania w górnej części list
dynastycznych bohaterów patronujących rolniczo-gospodarczej pomyślności potwierdza się i w tym przypadku. Postać
Rzepki ucieleśniała roślinę, podstawowy składnik wyżywienia wspólnoty, Beow jest personifikacją równie ważnego w
konsumpcyjnej domenie jęczmienia. Nasz bohater z listy dynastycznej ma swojego odpowiednika w Byggvirze z Lo-
kasenny, określonym w Eddzie Starszej jako służący Freya"12S. Jęczmień jest świadomy swojej wartości i wie,
dlaczego jego skromna, osoba może zasiadać wśród bogów: Nazywam się Byggvir (Jęczmień) i szybki jestem w
działaniu (wiedzą o tym bogowie i ludzie), dlatego szanuje się mnie tu, gdzie synowie Odyna piją piwo" 126.
Wyśmianemu przez Lokiego maluchowi (ziarnko jęczmienia) zawdzięczają ludzie piwo, ale większy respekt złośliwego
boga powi-
12S J. de Vries (jak przyp. 76), t. [, (wyd. z 1956), s. 472; W. Mannhardt, Wald-und Feldkultc der Germanen und ihrer
Nachbarstamme, t. I, Berlin 1904 (repr. Darmstadt 1963), s. 592 nn.
124 K. Krohn, Skandinavisk Mytohgi, Stockholm 1922, s. 217; J. de Vries (jak przyp. 76), s. 205 n.; G. Dumezil, Du
mythe au roman. La Saga de Hadingus (Saxo Grammaticus I, V-VIU) et Its autres essais. Paris 1970, s. 61 nn.
184 Lokasenna, cap. 43-46, (jak przyp. 77), s. 80; Wstęp prozą do Lokasenny w: Die Edda, thim. K. Simrock, oprać. G.
Neclel, Berlin 1926, s. 240. Ostrożnie za taką identyfikacją G. Dumćzil, Two minor Scandimman Gods: Byggvir and
Beyla [w:] God of Ancient Northmen by G. Dumfcil, ed E. Haugen, lerkeley 1973, s. 105 n. Stanowczo za takÄ… identy-
kacją J. de Vries (jak przyp. 76), s. 204. Zob. też: H. Gering, B. Sijmons, Kommentar zu den Liedem der Edda, 1.1,
Halle 1927, s. 298 n.; R. W. Chambers (jak przyp. 116), s. 297 n.
uł Lokasenna, cap. 45 (jak przyp. 77), s. 80.
78
nien budzić Byggvir również ze względu na swoją żonę. Beyla jest zapewne Panią Fasolą" I27. Była ona też obecna w
czasie uczty bogów u olbrzyma Agira i Loki w swoich^przycinkach nazwał ją, między innymi, deigja" ta, która
powoduje wzrastanie ciasta" 128. Mityczne osobistości czy bóstwa w,rodzaju Rzepki, Scefa - Snopka, Beowa-
Jęczmienia zaludniały zwłaszcza^rzymski panteon. Hermann Usener, wymieniając te, które opiekują się rolniczymi
zajęciami i hodowlą, pisze: I tak dla każdejJdziedziny ludzkiej działalności możemy przytoczyć podobną mnogość
boskich postaci reprezentujących pojedyncze czynności i pojęcia"129. Oddanie pod boski patronat wszystkich istotnych
dla utrzymania wspólnoty prac, wszystkich ważnych zjawisk życia społecznego i jednostkowego jest cechą właściwą
wielu wierzeniom, nie tylko rzymskim. W polskim sąsiedztwie na przykład gotowość do tworzenia istot boskich o
wysoce wyspecjalizowanym patronacie, zawartym zazwyczaj w imieniu bóstwa, zdradzajÄ… wierzenia litewskie 13°.
Odpowiedz na pytanie, czy są to puste personifikacje bez mitologicznych'treści, które stawiał Dumezil, przybliżając
osoby Byggvira i Beyli, jest niejednoznaczna. Badacz ten podnosił pewną literackość sylwetek obydwu bohaterów
swojej rozprawy, ich brak powiązań z rytem, skłaniając się do wniosku o nie-mitologicznym charakterze pary13X.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
